بیماری ام اس (MS) چیست؟

=

🧠 بیماری ام اس (MS) چیست؟

ام اس (مولتیپل اسکلروزیس یا Multiple Sclerosis) یک بیماری مزمن و پیشرونده  سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) است. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به غلاف میلین (پوشش محافظتی اطراف رشته‌های عصبی) حمله می‌کند. این آسیب باعث اختلال در انتقال سیگنال‌های عصبی بین مغز و سایر قسمت‌های بدن می‌شود. ام اس یک بیماری خودایمنی محسوب می‌شود و علت دقیق آن ناشناخته است، اما ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز آن نقش دارند. و این بیماری مسری نیست.
ام اس انواع مختلفی دارد، از جمله:
– ام اس عودکننده-فروکش‌کننده (RRMS): شایع‌ترین نوع، با دوره‌های عود و بهبودی.
– ام اس پیشرونده ثانویه (SPMS): پس از سال‌ها، بیماری به‌تدریج پیشرفت می‌کند.
– ام اس پیشرونده اولیه (PPMS): بیماری از ابتدا به‌صورت پیشرونده شروع می‌شود.

🚨 علائم بیماری ام اس

علائم ام اس بسیار متنوع هستند و بستگی به محل آسیب در سیستم عصبی مرکزی دارند. برخی از شایع‌ترین علائم عبارتند از:

1. خستگی مفرط: یکی از شایع‌ترین علائم که اغلب فعالیت‌های روزانه را مختل می‌کند.
2. مشکلات بینایی:
– تاری دید
– دوبینی
– درد چشم به‌ویژه هنگام حرکت
– از دست دادن موقت بینایی (معمولاً در یک چشم)
3. ضعف عضلانی: ضعف یا سفتی در عضلات، معمولاً در پاها یا یک طرف بدن.
4. اختلالات تعادل و هماهنگی:
– لرزش بدن
– مشکل در راه رفتن
– سرگیجه
5. گزگز و بی‌حسی: احساس سوزن‌سوزن شدن یا بی‌حسی در صورت، دست‌ها، پاها یا سایر قسمت‌های بدن.
6. مشکلات گفتاری:
– صحبت کردن نامفهوم
– مشکل در بلع
7. مشکلات مثانه و روده:
– تکرر ادرار
– بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع
– یبوست
8.  اختلالات شناختی:
– مشکل در تمرکز
– کاهش حافظه کوتاه‌مدت
– کندی در پردازش اطلاعات
9. درد: دردهای مزمن عضلانی یا عصبی.
10. تغییرات خلقی: افسردگی، اضطراب یا نوسانات خلقی.

🧬 علت بیماری ام اس

علت دقیق بیماری ام اس هنوز ناشناخته است، اما ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز آن نقش دارند:

– عوامل هورمونی: شیوع ۳ برابری در زنان نسبت به مردان، نقش استروژن در تعدیل پاسخ ایمنی، بهبود موقت علائم در دوران بارداری
-عوامل عصب‌شناختی: اختلال در سد خونی-مغزی (BBB)، تجمع آهن در ماده خاکستری، اختلال در میتوکندری‌های عصبی.
– عوامل ژنتیکی: سابقه خانوادگی ام‌اس خطر ابتلا را افزایش می‌دهد. برخی ژن‌ها ممکن است فرد را مستعد ابتلا به بیماری کنند، اما این به‌تنهایی کافی نیست.
– عوامل محیطی: کمبود ویتامین D، عفونت‌های ویروسی، سیگار کشیدن و زندگی در مناطق دور از خط استوا (با آب‌وهوای معتدل تا سرد) شایع تر است.
– اختلال در سیستم ایمنی: در ام اس، سیستم ایمنی به‌اشتباه به غلاف میلین (پوشش محافظتی اعصاب) حمله می‌کند. این فرآیند خودایمنی منجر به التهاب و آسیب عصبی می‌شود.
– جنسیت : زنان دو تا سه برابر بیشتر از مردان به ام‌اس مبتلا می‌شوند.
– سن: معمولاً بین ۲۰ تا ۴۰ سالگی تشخیص داده می‌شود.

🔍 تشخیص بیماری ام اس

تشخیص ام اس ممکن است چالش‌برانگیز باشد، زیرا علائم آن شبیه به بسیاری از بیماری‌های دیگر است. پزشکان معمولاً از ترکیبی از روش‌های زیر استفاده می‌کنند:

1. تاریخچه پزشکی و معاینه عصبی:
– پزشک علائم، سابقه پزشکی و خانوادگی شما را بررسی می‌کند.
– معاینه عصبی برای ارزیابی تعادل، هماهنگی، بینایی، قدرت عضلانی و رفلکس‌ها انجام می‌شود.
2. تصویربرداری MRI (ام‌آر‌آی):
– MRI مغز و نخاع می‌تواند ضایعات یا پلاک‌های ناشی از آسیب میلین را نشان دهد.
– این روش یکی از اصلی‌ترین ابزارهای تشخیص ام‌اس است.
3. آزمایش مایع نخاعی (لومبار پانکچر):
– نمونه‌گیری از مایع نخاعی برای بررسی وجود پروتئین‌های غیرطبیعی یا سلول‌های التهابی مرتبط با ام اس.
– حضور نوارهای اولیگوکلونال (Oligoclonal bands) در مایع نخاعی می‌تواند نشانه‌ای از ام اس باشد.
4. تست پتانسیل برانگیخته (Evoked Potentials):
– این تست سرعت انتقال سیگنال‌های عصبی را اندازه‌گیری می‌کند.
– در ام اس، انتقال سیگنال‌ها ممکن است کندتر از حد طبیعی باشد.
5. بررسی سایر بیماری‌ها:
– پزشک ممکن است آزمایش‌هایی برای رد کردن بیماری‌های دیگر با علائم مشابه (مانند لوپوس، بیماری لایم یا کمبود ویتامین B12) انجام دهد.

💊 درمان بیماری ام اس

درمان بیماری ام اس (MS) شامل چندین رویکرد است که هدف آن‌ها کنترل علائم، کاهش دفعات و شدت حملات، و کند کردن پیشرفت بیماری است. درمان ام اس به سه دسته اصلی تقسیم می‌شود:
1. درمان‌های تعدیل‌کننده بیماری (DMTs):
– این داروها برای کاهش دفعات و شدت حملات و کند کردن پیشرفت بیماری استفاده می‌شوند.
– مثال‌ها: اینترفرون‌ها (مانند Avonex، Rebif)، گلاتیرامر استات (Copaxone)، فینگولیمود (Gilenya)، و ناتالیزوماب (Tysabri).
2. درمان‌های حمله‌ها (عود بیماری):
– در زمان حملات، از داروهای کوتاه‌مدت برای کاهش التهاب و بهبود سریع‌تر استفاده می‌شود.
– مثال: کورتیکواستروئیدهای داخل وریدی (مانند متیل‌پردنیزولون).
3. درمان علائم:
– برای مدیریت علائم خاص ام‌اس مانند خستگی، درد، اسپاسم عضلانی و مشکلات مثانه، (آمانتادین، مودافینیل).

– اسپاسم عضلانی: باکلوفن، تیزانیدین
– خستگی: آمانتادین، مودافینیل
– درد نوروپاتیک: گاباپنتین، پرگابالین

💉 درمان حمله‌ها (عود بیماری)

حمله‌های ام اس زمانی رخ می‌دهند که علائم جدید ظاهر می‌شوند یا علائم قبلی بدتر می‌شوند. درمان‌های رایج برای حملات عبارتند از:
1. کورتیکواستروئیدها:
– متیل‌پردنیزولون (به‌صورت داخل وریدی) برای کاهش التهاب و تسریع بهبودی.
– ممکن است عوارض جانبی مانند بی‌خوابی، افزایش قند خون یا تغییرات خلقی داشته باشد.
2. تعویض پلاسما (پلاسمافرز):
– در موارد شدید که به کورتیکواستروئیدها پاسخ نمی‌دهند، از این روش استفاده می‌شود.

🥗 سبک زندگی سالم

سبک زندگی سالم برای بیماران مبتلا به ام اس (MS) نقش بسیار مهمی در مدیریت علائم، کاهش دفعات حملات و بهبود کیفیت زندگی دارد. در ادامه به نکات کلیدی برای داشتن یک سبک زندگی سالم در بیماران ام‌اس می‌پردازیم:

تغذیه سالم
یک رژیم غذایی متعادل و سالم می‌تواند به کاهش التهاب، تقویت سیستم ایمنی و بهبود سلامت کلی کمک کند:
1. مصرف میوه‌ها و سبزیجات: سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها و ویتامین‌ها.
2. چربی‌های سالم: مانند امگا-۳ (ماهی سالمون، گردو، دانه کتان).
3. غلات کامل: جو، برنج قهوه‌ای، کینوا.
4. پروتئین‌های کم‌چرب: مرغ، ماهی، حبوبات.
5. کاهش مصرف غذاهای فرآوری‌شده: مانند فست‌فود، شیرینی‌ها و نوشیدنی‌های قندی.
6. مصرف ویتامین D: با مشورت پزشک، مکمل ویتامین D مصرف کنید.

هیدراته ماندن
– نوشیدن آب کافی به جلوگیری از خستگی و مشکلات مثانه کمک می‌کند.
– از مصرف کافئین و الکل خودداری کنید، زیرا می‌توانند علائم را تشدید کنند.

ورزش منظم
ورزش برای بیماران ام‌اس فواید زیادی دارد، از جمله بهبود قدرت عضلانی، تعادل و خلق‌وخو:
1. ورزش‌های هوازی: پیاده‌روی، شنا، دوچرخه‌سواری.
2. تمرینات قدرتی: با وزنه‌های سبک یا مقاومت بدن.
3. تمرینات تعادلی: یوگا، تای‌چی.
4. کشش: برای کاهش سفتی عضلات.
– قبل از شروع هر برنامه ورزشی با پزشک یا فیزیوتراپیست مشورت کنید.

خواب کافی
– خواب باکیفیت به کاهش خستگی و بهبود عملکرد سیستم ایمنی کمک می‌کند.
– برای بهبود خواب:
– برنامه خواب منظم داشته باشید.
– از مصرف کافئین قبل از خواب خودداری کنید.
– محیط خواب را آرام و تاریک نگه دارید.

مدیریت استرس
استرس می‌تواند علائم ام‌اس را تشدید کند. روش‌های مدیریت استرس عبارتند از:
1. مدیتیشن و تمرینات تنفسی.
2. یوگا و تای‌چی.
3. حمایت روانی: صحبت با دوستان، خانواده یا مشاور.
4. سرگرمی‌ها: انجام فعالیت‌های لذت‌بخش مانند نقاشی، موسیقی یا باغبانی.

ترک سیگار
– سیگار کشیدن خطر پیشرفت بیماری را افزایش می‌دهد.
– ترک سیگار می‌تواند به کاهش التهاب و بهبود سلامت کلی کمک کند.

قرار گرفتن در معرض نور خورشید
– نور خورشید به تولید ویتامین D در بدن کمک می‌کند.
– از کرم ضدآفتاب استفاده کنید و از قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض نور مستقیم خورشید خودداری کنید.

حمایت روانی و اجتماعی
– ارتباط با گروه‌های حمایتی ام‌اس می‌تواند به کاهش احساس انزوا و بهبود روحیه کمک کند.
– صحبت با دیگران درباره تجربیات خود می‌تواند مفید باشد.

پیگیری منظم پزشکی
– ویزیت‌های منظم با پزشک متخصص (نورولوژیست) برای بررسی پیشرفت بیماری و تنظیم درمان.
– انجام آزمایش‌های دوره‌ای مانند MRI و آزمایش خون.

تمرینات ذهنی
– فعالیت‌های ذهنی مانند حل پازل، مطالعه یا یادگیری مهارت‌های جدید می‌تواند به بهبود عملکرد شناختی کمک کند.

📊 طول عمر بیماران ام اس

– مطالعات نشان می‌دهند که طول عمر بیماران ام‌اس به‌طور متوسط ۵ تا ۱۰ سال کمتر از افراد سالم است.
– با این حال، این تفاوت در طول عمر به عوامل متعددی مانند نوع ام‌اس، شدت بیماری، سن تشخیص و دسترسی به درمان بستگی دارد.
– بسیاری از بیماران ام‌اس به‌ویژه آن‌هایی که بیماری خفیف‌تری دارند، می‌توانند تا سنین بالا زندگی کنند.

🤰 ام اس و بارداری

بارداری و شیردهی برای زنان مبتلا به ام‌اس (MS) موضوعی مهم و قابل توجه است. خوشبختانه، تحقیقات نشان می‌دهد که بارداری معمولاً تأثیر مثبتی بر بیماری ام‌اس دارد، اما نیاز به برنامه‌ریزی و مراقبت‌های ویژه دارد. در ادامه به بررسی این موضوع می‌پردازیم:
1. تأثیر بارداری بر ام‌اس:
– در دوران بارداری، به‌ویژه در سه‌ماهه دوم و سوم، فعالیت بیماری ام‌اس معمولاً کاهش می‌یابد. این به دلیل تغییرات هورمونی و تعدیل سیستم ایمنی است.
– خطر حملات ام‌اس در دوران بارداری به‌طور قابل توجهی کاهش می‌یابد.
2. تأثیر ام‌اس بر بارداری:
– ام‌اس به‌طور مستقیم بر باروری یا سلامت جنین تأثیر نمی‌گذارد.
– زنان مبتلا به ام‌اس می‌توانند بارداری طبیعی و سالمی داشته باشند.
3. درمان‌های تعدیل‌کننده بیماری (DMTs) و بارداری:
– برخی از داروهای ام‌اس ممکن است برای جنین مضر باشند. بنابراین، قبل از اقدام به بارداری، باید با پزشک خود مشورت کنید تا داروهای ایمن را انتخاب کنید یا درمان را موقتاً متوقف کنید.
– داروهایی مانند گلاتیرامر استات (Copaxone) و اینترفرون‌ها (مانند Rebif) معمولاً در دوران بارداری بی‌خطر در نظر گرفته می‌شوند، اما حتماً باید تحت نظر پزشک مصرف شوند.
4. زایمان:
– ام‌اس معمولاً بر توانایی زایمان طبیعی تأثیر نمی‌گذارد.
– در صورت وجود ضعف عضلانی یا خستگی شدید، ممکن است زایمان سزارین توصیه شود.

عود بیماری پس از زایمان
– خطر عود بیماری در ۳ تا ۶ ماه اول پس از زایمان افزایش می‌یابد.
– برای کاهش این خطر:
– شیردهی ممکن است کمک‌کننده باشد.
– در صورت نیاز، پزشک ممکن است درمان‌های تعدیل‌کننده بیماری (DMTs) را بلافاصله پس از زایمان شروع کند.

🤱 ام اس و شیردهی

1. تأثیر شیردهی بر ام‌اس:
– شیردهی ممکن است به کاهش خطر عود بیماری پس از زایمان کمک کند.
– برخی مطالعات نشان می‌دهند که شیردهی به مدت حداقل ۲ ماه می‌تواند خطر عود را کاهش دهد.
2. درمان‌های دارویی و شیردهی:
– برخی داروهای ام‌اس ممکن است از طریق شیر مادر به نوزاد منتقل شوند.
– قبل از شروع مجدد داروها، با پزشک خود مشورت کنید. داروهایی مانند گلاتیرامر استات معمولاً در دوران شیردهی بی‌خطر در نظر گرفته می‌شوند.
3. تغذیه مادر در دوران شیردهی:
– رژیم غذایی سالم و سرشار از ویتامین‌ها و مواد معدنی برای مادر و نوزاد ضروری است.
– مصرف مکمل‌های ویتامین D ممکن است توصیه شود.

💡 نکات مهم برای زنان مبتلا به ام اس در دوران بارداری و شیردهی

1. برنامه‌ریزی قبل از بارداری:
– با پزشک خود درباره داروها و اقدامات لازم مشورت کنید.
– سطح ویتامین D خود را بررسی و در صورت نیاز مکمل مصرف کنید.
2. مراقبت‌های دوران بارداری:
– ویزیت‌های منظم با پزشک زنان و نورولوژیست داشته باشید.
– یک رژیم غذایی سالم و متعادل را رعایت کنید.
3. پس از زایمان:
– استراحت کافی داشته باشید و از خانواده و دوستان کمک بگیرید.
– در صورت مشاهده علائم عود بیماری، بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید.

🌟 نکات مهم برای بازتوانی در بیماران ام اس

1. شروع زودهنگام: هرچه بازتوانی زودتر شروع شود، نتایج بهتری دارد.
2. تداوم: بازتوانی یک فرآیند مداوم است و باید به‌طور منظم انجام شود.
3. همکاری با تیم درمانی: فیزیوتراپیست، کاردرمانگر، گفتاردرمانگر و روانشناس باید با هم همکاری کنند.
4. تطبیق برنامه‌ها: برنامه‌های بازتوانی باید با توجه به پیشرفت بیماری و تغییرات علائم تنظیم شوند.

🎯 اهمیت شروع به موقع درمان در ام اس

1. کاهش دفعات و شدت حملات:
– درمان زودهنگام با داروهای تعدیل‌کننده بیماری (DMTs) می‌تواند دفعات و شدت حملات ام‌اس را کاهش دهد.
2. کند کردن پیشرفت بیماری:
– ام‌اس یک بیماری پیشرونده است و شروع درمان در مراحل اولیه می‌تواند سرعت پیشرفت بیماری را کاهش دهد.
3. پیشگیری از آسیب‌های غیرقابل بازگشت:
– هر حمله ام‌اس می‌تواند باعث آسیب به میلین و رشته‌های عصبی شود. شروع درمان به موقع از تجمع این آسیب‌ها جلوگیری می‌کند.
4. حفظ عملکرد فیزیکی و شناختی:
– درمان زودهنگام به بیماران کمک می‌کند تا عملکرد فیزیکی (مانند راه رفتن، تعادل و هماهنگی) و شناختی (مانند حافظه و تمرکز) خود را برای مدت طولانی‌تری حفظ کنند.
5. بهبود کیفیت زندگی:
– با کاهش دفعات حملات و پیشگیری از ناتوانی‌های شدید، بیماران می‌توانند زندگی فعال‌تر و مستقل‌تری داشته باشند.
– درمان به موقع همچنین از بروز مشکلات روانی مانند افسردگی و اضطراب مرتبط با بیماری جلوگیری می‌کند.
6. کاهش بار اقتصادی و اجتماعی:
– درمان زودهنگام می‌تواند از پیشرفت بیماری و نیاز به مراقبت‌های طولانی‌مدت و هزینه‌بر جلوگیری کند.

 ❗ نکات حیاتی

پدیده یوتوف: ۶۰% بیماران با افزایش ۰.۵°C دمای بدن تشدید علائم
پارادوکس ورزش: فعالیت متوسط بهبودی، فعالیت شدید تشدید کننده
نشانه رد تشخیص: وجود میوزیس/پتوز (مشکوک به MG)
علائم ام اس ممکن است به‌صورت دوره‌ای (عودکننده-فروکش‌کننده) یا پیشرونده ظاهر شوند.
تشخیص ام اس معمولاً با MRI، آزمایش مایع نخاعی و تست‌های عصبی انجام می‌شود.
درمان شامل کنترل علائم، کاهش حملات و کند کردن پیشرفت بیماری است.

❓ پرسش های مهم

– آیا ام اس کشنده است؟
ام اس به‌خودی‌خود کشنده نیست، اما می‌تواند باعث ناتوانی‌های شدید شود. با مدیریت مناسب، بسیاری از بیماران زندگی طولانی و نسبتاً طبیعی دارند.
– آیا ام اس فقط در بزرگسالان دیده می‌شود؟
ام اس معمولاً بین ۲۰ تا ۴۰ سالگی تشخیص داده می‌شود، اما در موارد نادر، کودکان و نوجوانان نیز ممکن است به آن مبتلا شوند.
– آیا استرس باعث تشدید ام اس می‌شود؟
استرس می‌تواند علائم ام اس را تشدید کند، بنابراین مدیریت استرس از طریق روش‌هایی مانند مدیتیشن، یوگا و مشاوره اهمیت دارد.
– آیا ام اس باعث نابینایی می‌شود؟
ام اس می‌تواند باعث مشکلات بینایی مانند تاری دید یا از دست دادن موقت بینایی شود، اما به ندرت منجر به نابینایی کامل می‌شود.
– آیا ام اس باعث فلجی می‌شود؟
در موارد شدید، ام اس می‌تواند باعث ضعف عضلانی یا فلج شود، اما با درمان به موقع و مدیریت مناسب، بسیاری از بیماران می‌توانند از ناتوانی‌های شدید جلوگیری کنند.
– آیا ام اس بر طول عمر تأثیر می‌گذارد؟
ام اس به‌طور مستقیم بر طول عمر تأثیر نمی‌گذارد، اما عوارض ناشی از بیماری (مانند عفونت‌ها یا مشکلات تنفسی) ممکن است طول عمر را کاهش دهند.
– آیا ام اس با سرطان مرتبط است؟
ام اس مستقیماً با سرطان مرتبط نیست، اما برخی داروهای ام‌اس ممکن است خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهند. این موضوع باید با پزشک مورد بحث قرار گیرد.
– آیا ام اس باعث مشکلات حافظه می‌شود؟
بله، برخی بیماران ممکن است با مشکلات شناختی مانند کاهش حافظه، مشکل در تمرکز یا کندی در پردازش اطلاعات مواجه شوند.
– آیا ام اس قابل تشخیص در مراحل اولیه است؟
تشخیص ام اس در مراحل اولیه ممکن است دشوار باشد، اما با استفاده از MRI، آزمایش مایع نخاعی و تست‌های عصبی، پزشکان می‌توانند بیماری را زودتر تشخیص دهند.
– آیا گزگز و بی‌حسی بدن نشانه ام اس است؟
گزگز، سوزن‌سوزن شدن و بی‌حسی از علائم شایع ام‌اس هستند، اما به این معنی نیست که هر فردی با این علائم حتماً به ام‌اس مبتلاست.
– پرش عضلات می‌تواند از علائم ام‌اس باشد؟
پرش عضلات (میوکلونوس) در ام‌اس کمتر شایع است، اما ممکن است در برخی بیماران دیده شود. این پرش‌ها معمولاً ناشی از آسیب به سیستم عصبی مرکزی هستند و با علائم دیگری مانند ضعف یا سفتی عضلات همراهند.
– آیا سنگینی پا نشان‌دهنده بیماری ام‌اس است؟
سنگینی پا می‌تواند یکی از علائم ام‌اس باشد، به‌ویژه اگر با ضعف عضلانی، سفتی یا مشکل در راه رفتن همراه باشد. این احساس معمولاً ناشی از آسیب به نخاع است.
– آیا نورالژی تریژمینال نیز جزو علائم ام‌اس است؟
نورالژی تریژمینال (درد شدید در صورت) می‌تواند در برخی بیماران ام‌اس دیده شود. این درد معمولاً ناشی از آسیب به عصب سه‌قلو (عصب تریژمینال) است.
– آیا ضعف ناگهانی بدنی می‌تواند از علائم ام‌اس باشد؟
ضعف ناگهانی در ام‌اس کمتر شایع است. ضعف در این بیماری معمولاً به‌تدریج شروع می‌شود و با علائمی مانند سفتی عضلات یا خستگی همراه است.
– لکه‌های سفید در MRI می‌تواند تأییدکننده ابتلا به ام‌اس باشد؟
لکه‌های سفید در MRI می‌توانند نشان‌دهنده آسیب به میلین باشند، اما این لکه‌ها همیشه به معنای ام‌اس نیستند. تشخیص قطعی ام‌اس نیاز به بررسی علائم بالینی و سایر آزمایش‌ها دارد.
– چرا ام‌اس واگیردار نیست؟
ام‌اس ناشی از اختلال در سیستم ایمنی بدن است، نه یک ویروس، باکتری یا عامل عفونی.
این بیماری به‌دلیل ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی ایجاد می‌شود.
ام‌اس از طریق تماس فیزیکی، تنفس، بزاق، خون یا سایر مایعات بدن منتقل نمی‌شود.
شما نمی‌توانید ام‌اس را از فرد مبتلا بگیرید یا به دیگران منتقل کنید.

سخن آخر
علائم ام‌اس بسیار متنوع هستند و تشخیص آن نیاز به بررسی دقیق توسط پزشک متخصص دارد. این مقاله جنبه آموزشی دارد و جایگزین تشخیص پزشک نیست. در صورت شک به علائم، حتماً به پزشک مراجعه کنید.

مطالعه بیشتر